សង្ខេបរឿងចន្ទកុមារជាតក
កាលព្រះពុទ្ធគង់នៅលើភ្នំគិជ្ឈកូដ
ទេវទត្តបញ្ជាឲ្យខ្មាន់ធ្នូ ៣១នាក់មកធ្វើគុតព្រះអង្គ ប៉ុន្តែមិនបានសម្រេច ដោយខ្មាន់ធ្នូទាំងនោះត្រូវព្រះអង្គសម្ដែងអរិយសច្ចៈរហូតសម្រេចសោតាបត្តិផល។ ភិក្ខុសង្ឃទាំងឡាយបានជ្រាបរឿងហើយនាំគ្នាសរសើរបារមីព្រះសាស្ដា
ព្រះពុទ្ធជាបរមសាស្ដាទ្រង់ត្រាស់ថា “មិនតែជាតិឥឡូវនេះទេ ពីដើមមកក៏ធ្លាប់យ៉ាងនេះដែរ” ហើយទ្រង់បាននាំអតីតនិទានមកសម្ដែងថា៖
អតីតេ ភិក្ខវេ
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលកន្លងទៅមានព្រះរាជបុត្រព្រះបាទវសវតី ព្រះនាមព្រះបាទ-ឯករាជ សោយរាជ្យនានគរបុប្ផវតី
មានរាជបុត្រព្រះនាមចន្ទកុមារជាឧបរាជ។ កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ជាអ្នក-បង្រៀនប្រដៅ អត្ថ និងធម៌។
កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍កាន់តំណែងខាងវិនិច្ឆ័យតែងស៊ីសំណូកហើយកាត់ក្ដីដោយអយុត្តិធម៌។ ថ្ងៃមួយមានអ្នកចាញ់ក្ដីទៅទូលរឿងរបស់ខ្លួនដល់ព្រះចន្ទកុមារ
ព្រះចន្ទកុមារបានយកសំណុំរឿងមកពិនិត្យ ហើយកាត់សេចក្ដីតាមគតិយុត្តិធម៌។ ព្រះរាជាទ្រង់ជ្រាបរឿងនេះ
ព្រះអង្គបានដកហូតតំណែងកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ ហើយតែងតាំងព្រះចន្ទកុមារជាអ្នកវិនិច្ឆ័យវិញ។ នេះធ្វើឲ្យកណ្ឌហាលមានការគុំគួន
គិតផ្តន្ទាជាមួយព្រះចន្ទកុមារជានិច្ច។
ថ្ងៃមួយព្រះបាទឯករាជទ្រង់សុបិននិមិត្ត
ឃើញបានទៅស្ថានត្រៃត្រឹង្ស ហើយចង់ទៅកើតនៅឋានសួគ៌នោះ ទើបសួរទៅកាន់កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ថា “តើខ្ញុំត្រូវធ្វើបុណ្យដូចម្ដេច
ទើបទៅកើតនៅឋានត្រៃត្រឹង្ស? ចូរអ្នកប្រាប់ខ្ញុំឲ្យធ្វើឲ្យខាងតែបានទៅកើតដូចប្រាថ្នា”។
កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ទូលថា
“សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស
ជនទាំងឡាយឲ្យទានដ៏ក្រៃលែង សម្លាប់នូវបុគ្គលដែលមិនគួរសម្លាប់ ទើបបានទៅកើតឯស្ថានសួគ៌។ ព្រះអង្គគប្បីបូជាយញ្ញដោយបុត្រទំាងឡាយ ៤ ព្រះអគ្គមហេសីទំាងឡាយ៤
សេដ្ឋីទាំងឡាយ៤ គោឧសភរាជទំាងឡាយ៤ សេះជាអាជានេយ្យទាំងឡាយ៤ ហើយនិងសត្វទាំងឡាយមួយមុខៗ
សុទ្ធតែ៤ៗ ទើបបានទៅកើតឯឋានសួគ៌”។
បន្ទាប់មកព្រះរាជាទ្រង់បានចេញរាជបញ្ជាឲ្យទៅចាប់រាជកុមារទាំងឡាយ
មានចន្ទកុមារ សុរិយកុមារ ភទ្ទសេនកុមារ សុរកុមារ និងរាមគោត្តកុមារ កុមារីទាំងឡាយមាន នាងឧបសេនា
នាងកោកិលា នាងមិទិតា និងនាងនន្ទា មហេសីទាំងឡាយមាន នាងវិជយា នាងឯរាវតី នាងកេសិនី និងនាងសុនន្ទា
គហបតីទាំងឡាយមានបុណ្ណមុខ ភទ្ទិយ លិង្គាល និងវឌ្ឍ ព្រមទាំងសត្វដែលមានឈ្មោះល្បីក្នុងព្រះនគរផង
ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ការបូជាយញ្ញ។ សូរសម្រែកដ៏គួរឲ្យខ្លោចផ្សានៃមនុស្សប្រុសស្រី ចាប់ផ្ដើម លាន់ឮឡើងពេញរាជបុរី។
ព្រះមាតា
និងព្រះបិតាព្រះបាទឯករាជទ្រង់ឃាត់ថា “ម្នាលកូនអើយ អ្នកកុំជឿកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ថា សុគតិបានដល់ការបូជាបុត្រ
ភរិយាជាដើមយ៉ាងនេះឡើយ ផ្លូវហ្នឹងជាផ្លូវទៅកាន់នរក ចូរអ្នកឲ្យទានដល់សមណៈ ជីព្រាហ្មណ៍វិញ
ទើបជាផ្លូវនៃសុគតិភព”។
ព្រះចន្ទកុមារអង្វរថា “បពិត្រព្រះបិតា
សូមទ្រង់កុំសម្លាប់ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំងឡាយឡើយ សូមព្រះអង្គព្រះរាជទានទូលបង្គំជាខ្ញុំទំាងឡាយឲ្យជាទាសករនៃកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍
ឬក៏បំបរបង់ចាកព្រះនគរក៏បាន”។
ព្រះបាទឯករាជទ្រង់តបថា “អ្នកទំាងឡាយបង្កើតទុក្ខដល់យើង
យំស្រែកព្រោះចង់បានជីវិត ចូរអ្នកលែងកុមារទាំងឡាយទៅ ការបូជាយញ្ញដោយកូនល្មមលើកលែង”។ ប៉ុន្តែកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ទូលថា “ការ-បូជាយញ្ញជាអំពើធ្វើបានដោយកម្រ
ជនទាំងឡាយណាបូជាដោយខ្លួនឯងក្ដី ឲ្យគេបូជាក្ដី ឬគ្រាន់តែអនុមោ- ទនាតាមការបូជាមហាយញ្ញក្ដី
ក៏រមែងទៅកាន់សុគតិភពដែរ”។
ព្រះចន្ទកុមារបានតវ៉ាដោយលើកយករឿងពីកុមាររហូតដល់ពេញកម្លោះថា
ឥតមានទោសកំហុសសោះ និងជាមនុស្សពាក់គ្រឿងក្រោះ ជិះសេះ ជិះដំរី ទៅច្បាំងជាមួយបច្ចាមិត្រ
ពុំមែនសម្រាប់បូជាយញ្ញទេ។
ព្រះរាជាទ្រង់លើកលែងការបូជាយញ្ញ
ប៉ុន្តែកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍នៅតែទទូចទាមទារដដែលៗ ហើយព្រះចន្ទកុមារបានតបទៅវិញដោយពោលថា “បើជនណាត្រូវបូជាយញ្ញហើយទៅកើតនៅឋានទេវលោកមែន កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍គប្បីបូជាកូនគាត់មុនចុះ
សឹមបូជាខ្ញុំជាក្រោយ”។ ពេលនោះកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ហាក់ដូចជាគាំងមួយស្របក់
វសុលរាជកុមារ និងសេលារាជកុមារីបម្រះននៀល និងទូលអង្វរទៅព្រះរាជាជាអយ្យកោថា “សូមព្រះអង្គកុំសម្លាប់ព្រះបិតាខ្ញុំព្រះអង្គឡើយព្រោះខ្ញុំព្រះអង្គនៅក្មេង”។ ព្រះរាជាក៏ឲ្យលើកលែងការបូជាយញ្ញទៀត ប៉ុន្តែកណ្ឌហាលទូលឲ្យព្រះរាជាយាងចេញទៅទុកខ្លួនជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះពិធីនេះ
ដោយឲ្យព្រះរាជាចំារីករាយនៅស្ថានសួគ៌ ហើយឲ្យយកចន្ទកុមារ និងសុរិយកុមារនៅកាន់កន្លែងបូជាយញ្ញមុនគេ។
ព្រះនាងគោត្តមីទេវី
ជាព្រះមាតាព្រះចន្ទកុមារបានបម្រះននៀលទៀបបាទាព្រះរាជាទូលថា “ខ្ញុំម្ចាស់ជាស្រីឆ្កួត សាបសូន្យចាកសេចក្ដីចម្រើន
ប្រឡាក់ប្រឡូសដោយធូលីដី ឬបែកធ្លាយនូវជីវិតឥន្រ្ទីយ៍បើគេសម្លាប់ចន្ទកុមារ
និងសុរិយកុមារ...” ហើយក៏ដួលសន្លប់បាត់ស្មារតី។ ព្រះចន្ទកុមារស្ទុះមកឳប មាតាសោយ-សោកថា “បពិត្រព្រះមាតា
ព្រះអង្គបានបង្កើតបុត្រ មានទុក្ខព្រួយច្រើនព្រោះតែការចិញ្ចឹមខ្ញុំជាកូន
ខ្ញុំសូមលាព្រះមាតាទៅកាន់ស្លាប់ដើម្បីព្រះបិតាទៅកាន់ស្ថានសួគ៌ ហើយសូមព្រះមាតាអនុញ្ញាតិឲ្យខ្ញុំថ្វាយបង្គំព្រះមាតាទៅកាន់ទីព្រាត់ប្រាស”។ ព្រះនាងចន្ទាទេវីជាមហេសីចន្ទកុមារ បានប្រហារខ្លួនឯងដោយបាតដៃទាំងពីរ
ហើយពិលាបថា “ការរស់នៅក្នុងលោកនេះល្មមប៉ុណ្ណឹងហើយ អញនឹងផឹកថ្នាំពិសឲ្យស្លាប់”។ ក្នុងគ្រាដែលព្រះចន្ទកុមារ
និងសុរិយកុមាររៀបត្រូវប្រហារដើម្បីបូជាយញ្ញ ព្រះនាងចន្ទាបញ្ចាលរាជធីតាបានស្ទុះចូលតាមចន្លោះពួកបរិស័ទ
ហើយស្រែកប្រកាសថា “កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ជាមនុស្សអាក្រក់យល់ខុសធ្វើបាបកម្ម ខ្ញុំសូមស្លាប់ជាមួយព្រះស្វាមី និង សូមឲ្យពួកអមនុស្សជួយធ្វើសេចក្ដីខ្វល់ខ្វាយ
ចំពោះមនុស្សដែលត្រូវពួកបច្ចា-មិត្រផ្ចាញ់”។ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជទ្រង់ សណ្ដាប់ហើយក៏គ្រវីដែកស្រែកគម្រាមព្រះបាទឯករាជថា “ម្នាលស្ដេចកាឡ-កណ្ណីអប្រិយលាមក
អញនឹងសំពងក្បាលឥឡូវ ឯងមានដែលឃើញពីអង្កាល់អ្នកដែលសម្លាប់បុត្រ មហេសី សេដ្ឋី
គហបតី ព្រោះប្រាថ្នាស្ថាន សួគ៌នោះ”។ រំពេចនោះព្រះរាជា និងកណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍បានស្ទុះទៅស្រាយចំណងជនទាំងនោះ។
ជនទាំងនោះរួចពីចំណងហើយក៏នាំគ្នាយកដុំដីគប់កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍រហូតដល់ស្លាប់
និងធ្វើពិធីរាជាភិសេក លើកស្វេតឆ័ត្រថ្វាយព្រះចន្ទកុមារ។ ព្រះចន្ទកុមារសោយរាជ្យប្រកបដោយធម៌ក្នុងការបរិច្ចាគទាន
ដរាបដល់អវសាន្តនៃជីវិតទៅកើតក្នុងស្ថានសួគ៌ទេវលោក។
ជាចុងក្រោយព្រះពុទ្ធជាបរមសាស្ដាបានសម្ដែងថា៖ “កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍កាលនោះគឺទេវទត្តនេះ
ព្រះនាងគោត្តមីទេវីគឺព្រះនាងមហាមាយា ព្រះនាងចន្ទាទេវីគឺជាមាតានៃរាហ៊ុល វសុលរាជកុមារគឺជារាហ៊ុល
សេលារាជកុមារីគឺនាងឧប្បលវណ្ណា សុរកុមារគឺជាអានន្ទ រាមគោត្តកុមារគឺកស្សប ភទ្ទសេនកុមារគឺមោគ្គល្លាន
សុរិយកុមារគឺសារីបុត្រ ព្រះឥន្ទ្រគឺជាអនុរុទ្ធ បរិស័ទទាំងឡាយគឺបរិស័ទក្នុងកាលឥឡូវនេះ
ឯព្រះចន្ទកុមារគឺជាអង្គអញតថាគតអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធហ្នឹងឯងហោង”។
III. វិភាគតួអង្គសំខាន់ៗ
ក. រាយឈ្មោះ និងមុខងាររបស់តួអង្គ
១. ព្រះបាទឯករាជ ព្រះមហាក្សត្រនៃនគរបុប្ផវតី
២. កណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ ជាមនុស្សជំនិតព្រះបាទឯករាជ
៣. ព្រះចន្ទកុមារ បុត្ររបស់ព្រះបាទឯករាជ និងព្រះនាងគោត្តមីទេវី
៤. ព្រះមាតាព្រះបាទឯករាជ
៥. ព្រះវសវតី ព្រះបិតាព្រះបាទឯករាជ
៦. វសុលរាជកុមារ បុត្រព្រះចន្ទកុមារ និងព្រះនាងចន្ទាទេវី
៧. សេលារាជកុមារី បុត្រព្រះចន្ទកុមារ និងព្រះនាងចន្ទាទេវី
៨. ព្រះនាងគោត្តមីទេវី មហេសីព្រះបាទឯករាជ និងជាមាតាព្រះចន្ទកុមារ
៩. ព្រះនាងចន្ទាទេវី មហេសីព្រះចន្ទកុមារ
១០. ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ
១១. សុរិយកុមារ បុត្រព្រះបាទឯករាជ និងព្រះនាងគោត្តមីទេវី
១២. ភទ្ទសេនកុមារ រាជបុត្រព្រះបាទឯករាជ
១៣. សុរកុមារ រាជបុត្រព្រះបាទឯករាជ
១៤. រាមគោត្តកុមារ
១៥. នាងឧបសេនា
១៦. នាងកោកិលា
១៧. នាងមិទិតា
១៨. នាងនន្ទា
១៩. ព្រះនាងវិជយា
២០. ព្រះនាងឯរាវតី
២១. ព្រះនាងកេសនី
២២. ព្រះនាងសុនន្ទា
២៣. អ្នកចាញ់ក្ដី
២៤. គហបតីបុណ្ណមុខ
២៥. គហបតីភទ្ទិយ
២៦. គហបតីលិង្គាល
២៧. គហបតីវឌ្ឍ
២៨. គោឧសភ
២៩. សេះអាជានេយ្យ
៣០. ពួកបរិស័ទ
៣១. សមណៈជីព្រាហ្មណ៍